Kategoria: Sens i granice zmiany edukacyjnej
Koncepcja niepełnosprawności Światowej Organizacji Zdrowia
Na bazie jednowymiarowych modeli niepełnosprawności powstają od jakiegoś czasu modele wielowymiarowe, które łączą orientację medyczno-patologiczną i społeczną. Są to zatem ujęcia o typowo syntetyzującym charakterze. Najbardziej znany w Polsce przykład takiego podejścia zaprezentowano w Międzynarodowej Klasyfikacji Uszkodzeń, Niepełnosprawności i Upośledzeń (ICIDH), której nowa wersja nosi tytuł Międzynarodowa Klasyfikacja Uszkodzeń, Aktywności i Uczestnictwa ICIDH. W pierwszej wersji ICIDH z 1980 r. zakładano liniowy przebieg procesu powstawania upośledzenia. Uważano, że choroba może prowadzić do uszkodzenia organizmu, które z kolei ogranicza sprawność jednostki. Wreszcie jednostka niepełnosprawna może doznawać upośledzeń z racji swojej niepełnosprawności. Model ten był silnie krytykowany przez samych zainteresowanych, głównie ze względu na biologiczny redukcjonizm. Podkreślano, że stawiając uszkodzenie na początku łańcuszka przyczyno- wo-skutkowego, ICIDH redukuje upośledzenie do trwałej właściwości osoby. Natomiast całkowicie pomija istotne i zróżnicowane wpływy warunków społecznych, kulturowych i ekonomicznych na powstawanie upośledzenia. Ponadto warunki te poddane są niczym nieuzasadnionej – naturalizacji, co odwraca uwagę od – istniejących przecież – możliwości ich zmieniania. Z powodu zmasowanej krytyki Kanadyjskie Towarzystwo ds. ICIDH (CSCIDH) już w 1991 r. zaproponowało alternatywną wersję modelu niepełnosprawności (Canadian Society for the ICIDH, 1991), a w ostateczności jego rewizję przeprowadziła także Światowa Organizacja Zdrowia. Nowy model ma charakter interakcyjny.
Pojęcia specjalnych potrzeb specjalnego pedagogicznego wsparcia
Pragnęli stworzyć termin obejmujący obie, wyróżnione tu grupy dzieci. Zbudowanie równościowej definicji pojęcia o takim zakresie nie jest jednak możliwe przy obecnym poziomie rozwoju pedagogiki i pedagogiki specjalnej. Co najwyżej, można traktować specjalne potrzeby edukacyjne/potrzebę specjalnego pedagogicznego wsparcia jako terminy mające rodzinę znaczeń. Pojęcia tego typu, jak wiadomo z ogólnej metodologii nauk, mają charakter otwarty, co znaczy, że istnieją zjawiska, względem których pytanie, czy należą one do zakresu pojęcia, jest nierozstrzygalne. Z punktu widzenia mniejszej pracy ważne są konsekwencje tego stanu rzeczy. Trwałą cechą konstruktywistycznych definicji niepełnosprawności jest relatywizm. W pedagogicznych definicjach tego terminu, do których można bez wątpienia zaliczyć koncepcję specjalnych potrzeb edukacyjnych/potrzeb specjalnego pedagogicznego wsparcia, wzajemnie zrelatywizowane są aż trzy elementy.
Krytyka pojęcia „specjalne potrzeby edukacyjne”
Powszechne stosowanie pojęcia specjalne potrzeby edukacyjne, zarówno na płaszczyźnie teoretycznej, jak i praktycznej szybko doprowadziło do ujawnienia jego słabości:
- tautologiczności definicji,
- braku jasnych kryteriów operacjonalizacji.
Definicja specjalnych potrzeb edukacyjnych obarczona jest błędem tautologiczności, gdyż w części definicyjnej powtarza się określenie z części definiowanej. W ostateczności, jak sarkastycznie napisali Ulrich Bleidick i inni „tam mamy do czynienia z potrzebą specjalnego pedagogicznego wsparcia, gdzie uczniowie potrzebują specjalnego pedagogicznego wsparcia”. Błędność definicji potrzeby specjalnego pedagogicznego wsparcia jest przy tym nieusuwalna – wbrew sugestiom U. Bleidicka innych i to z powodu, na który sami autorzy zwracają skądinąd uwagę. Zarówno definicja specjalnych potrzeb edukacyjnych, jak i potrzeby specjalnego pedagogicznego wsparcia obejmują swym zakresem populację uczniów, którzy nie są w stanie poradzić sobie z opanowaniem materiału programowego i spełnieniem wymagań stawianych przez szkoły powszechne. Termin ten jest zatem bliski pojęciu niepowodzeń szkolnych, które w pedagogice ma ugruntowaną pozycję i daje się zdefiniować w sposób równoważnościowy. Jeśli zwrot „nie są w stanie poradzić sobie” zinterpretowalibyśmy jako „nie radzą sobie”, to niepowodzenia szkolne i specjalne potrzeby edukacyjne/potrzeba specjalnego edukacyjnego wsparcia byłyby pojęciami równoważnymi. Wtedy jednak z ich zakresu wyłączone byłyby dzieci, które nigdy nie uczęszczały do szkoły ogólnodostępnej, gdyż wcześniej i na podstawie innych kryteriów – orzeczono, że nie będą w stanie uczyć się w tej szkole w sposób efektywny.
Sposób definiowania populacji uczniów
Zainicjowany przez Raport Komisji M. Womock sposób definiowania populacji uczniów wymagających kształcenia specjalnego zdobył uznanie zarówno w Wielkiej Brytanii, jak i poza jej granicami. Zaczęto go przy tym powszechnie stosować nie tylko w pracach naukowych z zakresu pedagogiki specjalnej, ale i w dokumentach prawnych regulujących zakres ; kształcenia specjalnego. W roku 1981 terminu tego użyto w angielskiej ustawie oświatowej, nieco później w Austrii i RFN. W niemieckim obszarze językowym funkcjonuje on pod nazwą Sonderpadagogischer Fórderbedarf (potrzeba specjalnego pedagogicznego wsparcia). W Zaleceniach Konferencji Ministrów Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego RFN z 1994 r. termin ten został zdefiniowany w następujący sposób: „Potrzeba specjalnego pedagogicznego wsparcia występuje u dzieci i młodzieży, które posiadają takie ograniczenia możliwości kształcenia, rozwoju i uczenia się, że nauczanie w szkole normalnej bez specjalnej pedagogicznej pomocy jest dla nich niewystarczające”.
Loading ...
